Książka o elektrowniach wodnych w Gródku i Żurze
W listopadzie 2016 roku ukazała się książka „Elektrownie wodne w Gródku i Żurze − cenne elementy krajobrazu kulturowego Wdeckiego Parku Krajobrazowego”, wydana przez Park w serii „Dziedzictwo kulturowe WPK”, autorstwa Mariusza Chudeckiego z Bractwa Czarnej Wody. Składa się z 13 rozdziałów, liczy 216 stron. Jej najobszerniejszym wątkiem treściowym, zajmującym ponad 60% książki jest historia elektrowni wodnych w Gródku i Żurze. W publikacji nie zabrakło jednak także np. zarysu historii Fabryki Grzejników Elektrycznych w Gródku, jednej z największych i najnowocześniejszych nie tylko w Polsce okresu dwudziestolecia międzywojennego, ale i Europie. Nieprzypadkowo na Światowej Wystawie EXPO`39 w Nowym Jorku, która odbywała się pod hasłem „World of Tomorrow”, spośród 22 eksponatów prezentowanych przez nasz kraj w dziale elektrotechnicznym, większość stanowiły właśnie jej produkty.
W książce znajdziemy też opis powstania i funkcjonowania Wylęgarni Ryb w Gródku, 3-letniej Dokształcającej Szkoły Zawodowej PEK „Gródek”, działalności zawodowej i społecznej prof. Alfonsa Hoffmanna − twórcy i dyrektora jednego z największych przedsiębiorstw elektryfikacyjnych w okresie Drugiej Rzeczypospolitej pn. Pomorska Elektrownia Krajowa „Gródek” SA, które zapoczątkowało planową elektryfikację Pomorza, tworząc jednocześnie zalążek powojennego Krajowego Systemu Elektroenergetycznego Polski. Są też rozdziały poświęcone krajobrazowi kulturowemu i wpływowi elektrowni wodnych na środowisko. Publikacja zawiera 126 zdjęć, w tym ponad 100 archiwalnych, o dużej wartości historycznej.
Elektrownie wodne w Gródku i Żurze są perełkami krajobrazu kulturowego WPK, doskonale wkomponowanymi w krajobraz przyrodniczy dziełami sztuki inżynierskiej, dowodem rozwoju polskiej myśli hydrotechnicznej i elektroenergetycznej. Posiadają niezwykle bogatą historię. Gródecka elektrownia była największą i najnowocześniejszą elektrownią wodną w Polsce do grudnia 1929 roku, czyli uruchomienia elektrowni w Żurze. Jej zapora ziemna była pierwszą tego typu budowlą hydrotechniczną zbudowaną w II RP. Z kolei Elektrownia Żur to największa i najnowocześniejsza hydroelektrownia oddana do użytku w dwudziestoleciu międzywojennym w naszym kraju. Zastosowano w niej szereg najnowocześniejszych w ówczesnej Polsce rozwiązań technicznych, np. pierwsze turbiny systemu Kaplana, co szczególnie istotne, użyte po raz pierwszy nie tylko w naszym kraju, ale i w świecie na tak wysoki (15,5-metrowy) spad, pierwszą rozdzielnię napowietrzną, czyli pod gołym niebem, na której liniach po raz pierwszy uruchomiono System Powtórnego Załączania (SPZ) oraz nowatorskie nie tylko w Polsce, ale i w ówczesnej Europie naprawy linii wysokich napięć (60 kV) przeprowadzane pod napięciem.
Z powstaniem i funkcjonowaniem obydwu elektrowni wiążą się nazwiska wielu wybitnych postaci polskich dziejów gospodarczych XX w. np. prof. Gabriela Narutowicza, prof. Karola Pomianowskiego, prof. Alfonsa Hoffmanna, prof. Kazimierza Kopeckiego, których biogramy znalazły się w omawianej książce. Mieszkańcy powiatu świeckiego – szczególnie gmin: Osie, Drzycim, Jeżewo, Lniano – będą mieli okazję znaleźć w niej fragment chlubnej historii swoich małych ojczyzn, niektórzy także cząstkę dziejów własnych rodzin. Być może swoich krewnych znajdą na zamieszczonej w publikacji liście 258 pracowników elektrowni w Gródku i Żurze lub na jednym z ponad 100 archiwalnych zdjęć do książki dołączonych. Aktywni i ciekawi świata turyści – zachętę do podróży, przede wszystkim zwiedzenia opisanych w niej zakładów wodno-elektrycznych, wypoczynku nad Zalewem Żurskim, Gródeckim, Wdą i szerszego poznania niezwykłych uroków krajobrazowo-przyrodniczych Wdeckiego Parku Krajobrazowego.
Mariusz Chudecki jest członkiem Bractwa Czarnej Wody od momentu powstania naszego Stowarzyszenia. Wcześniej działał w Kole Terenowym nr 1 w Osiu Towarzystwa Miłośników Borów Tucholskich. W latach 1992-93 i 1995-96 współredagował (wydawany wtedy w gminie Osie przez Koło Terenowe Nr 1 Towarzystwa Miłośników Borów Tucholskich) kwartalnik „Głos Osia”. Od 1992 do 2001 roku współredagował jako stały współpracownik (1992-95), a w latach 1996-2001 redaktor techniczny, następnie sekretarz redakcji dwumiesięcznik „Echo Borów Tucholskich”, a po zmianie nazwy „Echo Borów”, którego redaktorem naczelnym był prof. dr hab. Marian Rejewski − wybitny polski biolog, florysta, długoletni prodziekan i dziekan Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UMK w Toruniu, twórca metody klasyfikacji i monitoringu stanu jakości wód naturalnych zbiorników. Czasopismo to było jednym z głównych inicjatorów utworzenia Rezerwatu Biosfery „Bory Tucholskie” oraz Parku Narodowego Bory Tucholskie. Wszystkie wydania cyfrowe „Echa Borów Tucholskich” („Echa Borów”) są dostępne na stronie Wdeckiego Parku Krajobrazowego pod tym adresem: http://parki.kujawsko-pomorskie.pl/wpk/edukacja-i-nauka/echo-borow-tucholskich. Od 1993 do 1995 roku Mariusz Chudecki współpracował z Oddziałem „Gazety Pomorskiej” w Chojnicach, (kierowanym przez red. Kazimierza Ostrowskiego, znanego regionalistę, działacza Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego), a w latach 1996-97 i 1999 z redakcją w Bydgoszczy. W latach 2001-2004 był członkiem zespołu redakcyjnego miesięcznika „Przegląd Ekologiczny Pomorza i Kujaw”, redagowanego pod kierunkiem Marka Badtke − animatora kultury, literata, autora m.in. książek o Edwardzie Stachurze i Kanale Bydgoskim. Większość artykułów Mariusza Chudeckiego poświęconych była głównie ochronie środowiska, w tym w powiecie świeckim, edukacji ekologicznej, turystyce oraz historii, szczególnie energetyki wodnej na Pomorzu. W kadencji 2001-2004 był przewodniczącym komisji rewizyjnej naszego Stowarzyszenia, a w latach 2004-2008 wiceprezesem Bractwa Czarnej Wody.
Pod koniec 2012 roku ukazała się pod jego redakcją książka „Gmina Osie. Przewodnik turystyczny”, wspólne wydawnictwo Gminnego Ośrodka Kultury w Osiu i Bractwa Czarnej Wody. O kulisach jej powstania i zawartości treściowej można obszerniej przeczytać na tej stronie: [link]. Wspólnie z Józefem Malinowskim − prezesem BCzW jest autorem książki „Szlakami prof. Alfonsa Hoffmanna i ks. dr. Bernarda Sychty po Ziemi Świeckiej” wydanej przez Bractwo i Wdecki Park Krajobrazowy w 2013 roku. To także pomysłodawca i redaktor wydania dwóch zestawów pocztówek „Gmina Osie na dawnej fotografii” z 2005 i 2015 roku. Szersze omówienie tych publikacji można znaleźć na stronie „Czasu Świecia”: [link] oraz na stronie świeckiej „Gazety Pomorskiej”: [link].
Na początku grudnia 2016 roku odbyło się w Gminnym Ośrodku Kultury w Osiu, zorganizowane przez Wdecki Park Krajobrazowy, spotkanie promocyjne publikacji Mariusza Chudeckiego z Bractwa Czarnej Wody „Elektrownie wodne w Gródku i Żurze − cenne elementy krajobrazu kulturowego Wdeckiego Parku Krajobrazowego” oraz książki „Zasoby wodne Wdeckiego Parku Krajobrazowego” dr Danuty Szumińskiej z Instytutu Geografii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy i mgr. inż. Zbigniewa Czerebieja z Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Bydgoszczy. Obszerną relację z tego spotkania można przeczytać i obejrzeć na stronie www.osie.pl: [link]
